ကာလရွည္ ေငြေခ်းစာခ်ဳပ္ Bonds: Long-Term Liabilities

      ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာႏိုင္ငံႀကီးမွာ အေျပာင္းအလဲ ေတြကလဲ ျဖစ္ေနၿပီ ဆိုေတာ႔  ေငြေၾကးေစ်းကြက္ ေပၚထြန္းလာဖုိ႔ ကို ေမွ်ာ္လင္႔ရင္း Bonds နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သိတာေလးေတြ ေရးခ်င္ပါတယ္။ သိၿပီး ေတာ္ၿပီး တတ္ၿပီး သူမ်ားအတြက္ အသုံးမဝင္ေပမဲ႔ မသိေသး မတတ္ေသးသူမ်ား အတြက္ ေတာ႔ ေကာင္းေကာင္း အသုံးဝင္မယ္လုိ႔   ေမွ်ာ္လင္႔ပါတယ္။

            Bonds ဆိုတာဟာ ကာလရွည္ ေပးရန္တာဝန္တစ္ခုပါ။ ဘာေၾကာင္႔ အဲလုိ ေျပာရသလဲ ဆိုရင္ Bonds ေတြဟာ ၁ ႏွစ္ ကာလကို ေက်ာ္လြန္ေနလို႔ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ အစုိးရေတြ၊ ေကာ္ပိုေရးရွင္းႀကီးေတြက ထုတ္ေဝတဲ႔ အတိုးေပး ရတဲ႔ ကာလရွည္ ေပးရန္ရွိ စာခ်ဳပ္ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံသူမ်ားကို ဆြဲေဆာင္တဲ႔ အေနနဲ႔ Bonds ကို တန္ဖိုး ေသးရြက္တန္ မ်ား (small denominations) အျဖစ္ ထုတ္ေဝေလ႔ရွိပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင္႔- က်ပ္ ၁၀,၀၀၀ တန္ Bonds ။ က်ပ္ ၅ သိန္းဖုိး ရင္းႏွီး ျမွဳပ္ႏွံခ်င္ရင္ က်ပ္ ၁၀,၀၀၀ တန္ အရြက္ ၅၀ ဝယ္ရတာေပါ႔။ Bonds အမ်ိဳးအစားေတြ အမ်ားႀကီး ရွိပါ တယ္။ secured bonds ၊ unsecured bonds ၊ convertible bonds ၊ callable bonds စသည္ျဖင္႔ေပါ႔။ အခု အဓိကေျပာခ်င္တာ ကေတာ႔ Bond ကို စတင္ ထုတ္ေဝ (issue) လုပ္ခ်ိန္ကေန Bond သက္တမ္းကုန္ဆုံးခ်ိန္အထိ ဘယ္လုိ စာရင္းသြင္းမလဲ ဆိုတာဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။

            Bond certificate မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာ ရွိတဲ႔ တန္ဘိုးကို အရင္း သို႔မဟုတ္ face value လုိ႔ေခၚပါတယ္။ Bond သက္တမ္း (၃ ႏွစ္၊ ၅ ႏွစ္၊ ၁၀ ႏွစ္၊ ၂၀ ႏွစ္ စသည္) ေစ႔တဲ႔အခ်ိန္ (maturity date) မွာ ေပးရတဲ႔ အရင္းေငြဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ maturity date ဆိုတာကေတာ႔ ထုတ္ေဝသူက ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူကို ေပးရတဲ႔ ေနာက္ဆုံး ေပးေခ်မႈ ေစ႔ေရာက္တဲ႔ ရက္စြဲဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာ ၂၀၁၂၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက္ေန႔မွာ ထုတ္ေဝတဲ႔ က်ပ္ ၅ သိန္းဘိုး ၁၀ ႏွစ္ Bond သည္ ၂၀၂၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက္ေန႔မွာ ေစ႔ေရာက္ပါတယ္။ အဲဒီေန႔မွာ ထုတ္ေဝသူက ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူကို ေပးရန္က်န္တဲ႔ အတိုးနဲ႔တကြ face value က်ပ္ ၅ သိန္းကို ျပန္ေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ Bond မ်က္ႏွာျပင္ေပၚမွာပါတဲ႔ အတုိးႏႈန္းကို contractual interest rate လုိ႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအတိုးႏႈန္းကေတာ႔ တစ္ႏွစ္စာ အတုိးႏႈန္း (annual rate) အေနနဲ႔ဘဲ ေဖာ္ျပေလ႔႔ ရွိပါတယ္။ coupon rate လို႔လဲ ေခၚပါတယ္။ ထုံးစံအားျဖင္႔ Bond ကိုထုတ္ေဝ သူေတြဟာ ၆ လ တစ္ႀကိမ္ အတိုးေပးရပါတယ္။

ေငြေၾကးေစ်းကြက္ ဖြ႔ံၿဖိဳးေနတဲ႔ တုိင္းျပည္ေတြမွာ အစိုးရကဘဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ေကာ္ပိုေရးရွင္း အဖြဲ႔အစည္းႀကီးေတြကဘဲ ျဖစ္ျဖစ္ Bonds ကို ထုတ္ေဝတဲ႔အခါ ရွိတဲ႔ Bonds ရဲ႕ face value အတိုင္း ဝယ္ယူသူမ်ား (ရင္းႏွီးျမွဳပ္ႏွံသူမ်ား) က ေပးမဝယ္ ပါဘူး။ Bonds ရဲ႕လက္ရွိ ေစ်းကြက္ေပါက္ေစ်းနဲ႔သာ ဝယ္ၾကပါတယ္။ ဘာေၾကာင္႔လဲ ဆိုေတာ႔ ေငြေဖာင္းပြမႈ (inflation) ေၾကာင္႔ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ယေန႔ထုတ္ေဝတဲ႔ Bond ရဲ႕ face value က်ပ္ ၅သိန္းဟာ ေနာင္ ၁၀ ႏွစ္မွာ ၅ သိန္း တန္ဘိုး မရွိေတာ႔ ပါဘူး။ အဲဒီ လက္ရွိေစ်းကြက္တန္ဘိုးကို present value လုိ႔ေခၚပါတယ္။ ဒီ present value ဟာ (၁) သက္တမ္းေစ႔ခ်ိန္မွာ လက္ခံရရွိမဲ႔ အရင္းေငြ (၂) ဒီအရင္းေငြကို ျပန္ရဖုိ႔ အခ်ိန္ကာလအရွည္ (၃) ေစ်းကြက္ အတိုးႏႈန္း (Bond မ်က္ႏွာျပင္ေပၚက အတိုးႏႈန္း မဟုတ္ပါ) စတဲ႔ အခ်က္မ်ားေပၚ မူတည္ေနပါတယ္။ ေျပာရရင္ေတာ႔ present value ဆိုတာဟာ အနာဂတ္ကာလမွာ ရွိမဲ႔ တန္ဘုိးကုိ တန္ဘိုးေလွ်ာ႔ပစ္လုိက္ တာပါဘဲ။ present value တြက္နည္းကို ဒီေနရာမွာ အေသးစိတ္ မေျပာေတာ႔ပါ။ Bonds ကို ဘယ္လုိ စာရင္းေရးသြင္းမလဲဆုိတဲ႔ မူလ ရည္ရြယ္ခ်က္နဲ႔ ကြဲလြဲ သြားမွာစိုးလုိ႔ပါ။

Bonds ကို ထုတ္ေဝတဲ႔ အခါ Bonds စာမ်က္ႏွာေပၚက face value အတိုင္း ထုတ္တာ၊ face value ထက္ ေလွ်ာ႔ထုတ္တာ (discount)၊ face value ထက္ ပိုထုတ္တာ (premium) ဆိုၿပီး ၃ မ်ိဳးရွိပါတယ္။ စာခ်ဳပ္ပါအတိုးႏႈန္း contractural interest rate က ေစ်းကြက္ အတိုးႏႈန္းနဲ႔ တူရင္ face value နဲ႔ ေရာင္းတယ္။ စာခ်ဳပ္ပါ အတိုးႏႈန္းက  ေစ်းကြက္အတိုးႏႈန္းထက္ နိမ္႔ေနရင္ face value ထက္နိမ္႔တဲ႔ discount နဲ႔ေရာင္းပါတယ္။ စာခ်ဳပ္ပါ အတိုးႏႈန္းက ေစ်းကြက္ အတိုးႏႈန္းထက္ ျမင္႔ေနရင္ face value ထက္ျမင္႔တဲ႔ premium နဲ႔ ေရာင္းပါတယ္။ အသစ္ထုတ္တဲ႔ Bond ဘဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ ရွိၿပီးသား Bond ဘဲ ျဖစ္ျဖစ္၊ သူ႔ရဲ႕ ေစ်းႏႈန္းကို face value ရဲ႕ ရာခိုင္ႏႈန္းနဲ႔ ျပေလ႔ရွိပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင္႔ face value က်ပ္ ၁၀,၀၀၀ တန္ Bond ရဲ႕ quoted ေစ်းႏႈန္းက ၉၇ ဆုိရင္ (၁၀,၀၀၀ × ၉၇%) အဲဒီ Bond ကို က်ပ္ ၉,၇၀၀ နဲ႔ေရာင္းမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ face value အတိုင္း ထုတ္တာဆုိရင္ quoted price က ၁၀၀ ေပါ႔။

ျမန္မာျပည္မွာက ေငြေၾကးေစ်းကြက္ မဖြ႔ံၿဖိဳးေသးေတာ႔ Bonds မ်က္ႏွာျပင္ေပၚက တန္ဘိုးအတိုင္းဘဲ ေရာင္း/ဝယ္ပါ တယ္။ face value နဲ႔ဘဲ ထုတ္ေဝတယ္ေပါ႔။ တနည္းေျပာရရင္ စာခ်ဳပ္ပါအတိုးႏႈန္း နဲ႔ ေစ်းကြက္အတိုးႏႈန္း တူညီတယ္ လို႔ ယူဆထားတာပါ။ လက္ေတြ႔ မွာ ဘယ္ေတာ႔မွ အဲလို မျဖစ္ပါဘူး။  ဥပမာ ၾကည္႔ရေအာင္။ က်ပ္ ၁၀,၀၀၀ တန္ Bonds အရြက္ ၁၀၀ ကို စာခ်ဳပ္ပါ အတိုးႏႈန္း ၁၀%၊ သက္တမ္း ၅ ႏွစ္၊ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီ ၁ ရက္ေန႔မွာ ၁၀၀ နဲ႔ထုတ္တယ္။ (၁၀,၀၀၀×၁၀၀%× ရြက္ေရ ၁၀၀) ဆိုေတာ႔ စုစုေပါင္း တန္ဘိုး က်ပ္ ၁,၀၀၀,၀၀၀ ေပါ႔။

ပထမဆုံး Bonds ေတြကို ေရာင္းတဲ႔ အခါမွာ ဂ်ာနယ္စာရင္းေရးသြင္းခ်က္က ဒီလုိပါ။ ေငြသားေတြ ရလုိက္တယ္။ ေပးရန္တာဝန္ တက္သြားတယ္။

             Bonds သက္တမ္းတစ္ေလွ်ာက္လုံးမွာ ထုတ္ေဝသူက Bond အတိုးကို ၆ လတစ္ႀကိမ္ ေပးေနရတဲ႔အတြက္ ဒီအတိုး ကို စာရင္းေရး သြင္းရပါတယ္။ ပထမ ၆ လ အတိုးကို ေပးရမွာက ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇူလုိင္လ ၁ ရက္ေန႔ပါ။ အဲဒီေန႔မွာရွိတဲ႔ ၆ လစာ အတိုးကေတာ႔ (အရင္း×အတိုးႏႈန္း×အခ်ိန္ = ၁,၀၀၀,၀၀၀×၁၀%×၆÷၁၂) က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ တစ္ခု သတိျပဳရမွာက ျမန္မာႏုိင္ငံမွာ အသုံးျပဳတဲ႔ ဘ႑ာေရးႏွစ္ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဧၿပီလ ၁ ရက္ေန႔ကေန မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔ထိကို ဘ႑ာေရးႏွစ္ အျဖစ္သတ္မွတ္ထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ႔ ဘ႑ာႏွစ္ အကုန္ မတ္လ ၃၁ ရက္ေန႔မွာ ေပးရန္ရွိ အတိုးအတြက္ စာရင္းညွိ စာရင္းေရးသြင္းခ်က္ကို မျဖစ္မေန ျပဳလုပ္ေပးရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီေတာ႔ မတ္လ ၃၁ ရက္မွာ ၃ လကုန္သြားပါၿပီ။ စာရင္းညွိေရးသြင္းခ်က္က ဒီလုိပါ။ ၿပီးသြားတဲ႔ ၃ လစာ အတိုးက က်ပ္ ၂၅,၀၀၀ ျဖစ္ပါတယ္။ Bond အတိုး ၃လစာ အတိုးစရိတ္မွာ တက္လာ တယ္။ Bond အတိုး ေပးရန္ရွိေတြ တက္လာတယ္။

             ဒီေနရာမွာ Bonds ထုတ္ေဝသူက Bond Interest Payable က်ပ္ ၂၅,၀၀၀ ကို လက္ငင္းကာလ ေပးရန္တာဝန္ အျဖစ္နဲ႔ ဘ႑ာႏွစ္အကုန္ ဘ႑ာေရး စာရင္းရွင္းတမ္းေတြမွာ ေဖာ္ျပရပါမယ္။ လက္က်န္ရွင္းတမ္းမွာေပါ႔။ အဲလိုနဲ႔ တကယ္ အတိုးေပးရမဲ႔ ေန႔ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္၊ ဇူလိုင္လ ၁ ရက္ေန႔မွာေတာ႔ ေပးရန္ရွိအတိုးေတြကို တကယ္ေပးလုိက္ၿပီ ျဖစ္လုိ႔ Interest Payable က ေလ်ာ႔သြားသလို ေငြသားနဲ႔ အတိုးေပးလိုက္ရတဲ႔အတြက္ Cash မွာလဲ ေလ်ာ႔သြားပါတယ္။ အတိုးေပးတဲ႔အခါ ဂ်ာနယ္ စာရင္း ေရးသြင္းခ်က္ ကိုၾကည္႔ပါ။

  အေပၚက Interest Payable က စာရင္းညွိေရးသြင္းခ်က္ကို ျပန္ေလွ်ာ႔တာ။ ေအာက္က Interest Expense က ေနာက္ ၃ လစာ အတြက္ သြင္းတာ။ စုစုေပါင္းေပးရတာက က်ပ္ ၅၀,၀၀၀ ပါ။ (အေပၚမွာ တြက္ျပထားပါတယ္)

            ဒီလိုနဲ႔လာလုိက္တာ ေနာက္ထပ္ ၆ လစာအတုိးေပးရမဲ႔ ေန႔ ၂၀၁၃ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ရက္ေန႔မွာေတာ႔ စာရင္းသြင္း ရတာ ရွင္းပါတယ္။ စာရင္းညွိ မလိုေတာ႔ဘူး။

             Bonds ရဲ႕သက္တမ္း ၅ ႏွစ္အတြင္း ၆ လတစ္ႀကိမ္ အတိုးေပးတာရယ္။ ဘ႑ာေရးႏွစ္အကုန္မွာ ေပးရန္ရွိ အတိုးကုိ စာရင္းညွိႏႈိင္း တာေတြကို မွန္မွန္ လုပ္သြားရပါတယ္။ Bonds သက္တမ္းေစ႔တဲ႔ maturity date ၂၀၁၇ ခုႏွစ္၊ ဇန္နဝါရီလ ၁ ရက္ ေန႔မွာ Bonds ရဲ႕ face value ကို ျပန္အမ္းထုတ္ရပါေတာ႔တယ္။ Redemption လုပ္တယ္လုိ႔ေခၚပါတယ္။ ကာလရွည္ေပးရန္ တာဝန္ ေလ်ာ႔သြားသလို   ေငြသားလဲ   ေလ်ာ႔သြားပါတယ္။

             Bonds ကို discount နဲ႔ ထုတ္တာရယ္၊ premium နဲ႔ ထုတ္တာရယ္မွာ အတိုးေပးတာရယ္၊ ေနာက္ဆုံးဘိတ္ Bonds ရဲ႕ face value ကို ျပန္အမ္းထုတ္တာမွာ  စာရင္းသြင္းတာ တူပါတယ္။ Bonds ကို စစခ်င္း issue လုပ္တာမွာနဲ႔ ဘ႑ာႏွစ္အကုန္ အတိုးအတြက္ ညွိႏိႈင္းတာရယ္မွာ စာရင္းသြင္းခ်က္ေတြ ကြဲလြဲသြားပါတယ္။ ဘာေၾကာင္႔လဲဆိုေတာ႔ Bond discount နဲ႔ Bond premium ကို Bonds သက္တမ္း တစ္ေလွ်ာက္မွာ Interest Expense ထဲကို ျဖန္႔ေဝ (allocate) ေပးသြားရတဲ႔   ျဖစ္စဥ္ကို   ျပဳလုပ္ရပါတယ္။ Amortization လုိ႔ေခၚ ပါတယ္။ ေနာက္တစ္ခါ ေဆာင္းပါးမွာ ေရးေပးပါ႔မယ္။ ဖတ္ရႈၿပီး အက်ိဳးမ်ားပါေစ။

(Kimmel, Weygandt, Kieso တို႔ေရးသားေသာ Accounting, Tools for Business Decision Making ၊ 4^th Edition မွ ထုတ္ႏႈတ္၍ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ဘာသာျပန္ဆိုပါသည္။)

ျဖဴ ျဖဴ