စတော့ရှယ်ယာနှင့်ပတ်သက်၍

ေကာ္ပုိေရးရွင္းကို သက္ဆုိင္ရာ တုိင္းျပည္ရဲ႕ ေကာ္ပုိေရးရွင္းနဲ႔ ပတ္သက္ေသာ ဥပေဒ နည္းဥပေဒေတြအရ ဖြဲ႔စည္းၿပီးၿပီဆုိရင္ ဒီေကာ္ပိုေရးရွင္းရဲ႕ အမည္၊ ရည္ရြယ္ခ်က္၊ ရွယ္ယာ အေရအတြက္ ဘယ္ေလာက္ထိ ထုတ္ခြင့္ျပဳတယ္၊ ေကာ္ပိုေရးရွင္းကို ဖြဲ႔စည္းတဲ့လူတစ္ဦးခ်င္းရဲ႕ အမည္၊ ထုိသူမ်ား၏ ဝယ္ယူရန္ သေဘာတူညီတဲ့ ရွယ္ယာ အေရအတြက္ စတာေတြကို charter ဆိုတဲ့ document ထဲမွာ ေဖာ္ျပထားတယ္။ အဲဒီထဲမွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ခြင့္ျပဳထားတဲ့ ရွယ္ယာ အေရအတြက္ထက္ ပိုထုတ္လုိ႔ မရဘူး။ charter က ေကာ္ပိုေရးရွင္းဖြဲ႔ခြင့္ျပဳတဲ့ အာဏာပုိင္အဖြဲ႔အစည္းက ထုတ္ေပးတာပါ။ ၿပီးရင္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းအတြင္းထဲက အေရးကိစၥေတြကို ကိုယ္တြယ္ဖုိ႔အတြက္ ကိုယ့္ဖာသာကို စည္းမ်ဥ္း လုပ္ထုံးလုပ္နည္းေတြကို ထုတ္ရပါတယ္။ 

အားလုံးၿပီးရင္ေတာ့ ေကာ္ပုိေရးရွင္းအေနနဲ႔ အစုရွယ္ယာေတြကို စတင္ ေရာင္းခ်ႏိုင္ပါၿပီ။ ေကာ္ပုိေရးရွင္းမွာ အစု stock က တစ္မ်ိဳးတစ္စားဘဲ ရွိတယ္ဆိုရင္ အဲဒါက common stock ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ရွယ္ယာ တစ္ခုစီက ယင္းကုိ ကိုင္ေဆာင္ထားသူမ်ားကို ပိုင္ဆိုင္မႈ အခြင့္အေရးေတြ (ownership rights) ေပးပါတယ္။ ownership rights ေတြကေတာ့-

            ၁။ Board of Directors ေရြးခ်ယ္မႈမွာ မဲေပးႏိုင္တယ္

            ၂။ အျမတ္ေဝစု (dividends) ကို ရရွိႏိုင္တယ္

            ၃။ ေကာ္ပုိေရးရွင္းက အစုရွယ္ယာအသစ္ေတြ ထပ္ထုတ္တဲ့အခါမွာ တူညီတဲ့ ပုိင္ဆုိင္မႈ ရာခုိင္ႏႈန္းကို ထိန္းထားႏုိင္တယ္။

             အဲဒါကို preemptive right လုိ႔ေခၚတယ္။ ဆိုလုိတာက အရင္က ရွယ္ယာရွင္ တစ္ေယာက္က အရင္ ပုိင္ဆုိင္မႈ ရာခိုင္ႏႈန္း ၁၄ % ဆုိရင္ ရွယ္ယာအသစ္ေတြ ထပ္ထုတ္လဲ သူ႔ရဲ႕ ပိုင္ဆိုင္မႈက ၁၄ ရာခိုင္ႏႈန္းဘဲ ျဖစ္တယ္။ ေလ်ာ့မသြားဘူး

           ၄။ ေကာ္ပုိေရးရွင္းကို ဖ်က္သိမ္းၿပီဆုိရင္ သူတုိ႔ ပိုင္ဆိုင္မႈ အခ်ိဳးက်အတိုင္း ကုမၸဏီရဲ႕ Assets ကုိ အခ်ိဳးက် ခြဲေဝရရွိတယ္။

                 အဲဒါကို residual claim လုိ႔ေခၚတယ္။ ဘာလုိ႔လဲ ဆိုေတာ့ ေကာ္ပုိေရးရွင္းက၊ ကုမၸဏီက အျခားေသာ ေပးရန္တာဝန္ ရွိသည္မ်ားကို ေပးၿပီးၿပီဆုိရင္ က်န္တာကို ရွယ္ယာရွင္မ်ားက ခြဲေဝရရွိလို႔ဘဲ ျဖစ္တယ္။

ေကာ္ပိုေရးရွင္းက စေတာ့ရွယ္ယာကို စထုတ္ေတာ့မယ္ဆုိရင္ ေရာင္းခ်ဖို႔အတြက္ ရွယ္ယာအေရအတြက္ ဘယ္ေလာက္ကို ထုတ္သင့္ သလဲ၊ ဘယ္လုိထုတ္မွာလဲ၊ ဘယ္ေလာက္တန္ဘုိးသတ္မွတ္မွာလဲ စတဲ့ ေမးခြန္းမ်ားကို ေျဖစရာရွိလာပါတယ္။

Authorized Stock

Authorized Stock ကေတာ့ charter ထဲမွာ ေဖာ္ျပထားတဲ့ ခြင့္ျပဳထားတဲ့ အေရအတြက္ဘဲ ျဖစ္တယ္။ အကယ္၍ ကုမၸဏီက သူ႔ရဲ႕ authorized stock အားလုံးကုိ ေရာင္းလုိက္တယ္ဆုိရင္ သူေနာက္ထပ္ ရွယ္ယာေတြ ထပ္ထုတ္ခ်င္ရင္ ထပ္မထုတ္ႏိုင္ခင္မွာ charter ကို ျပင္ဖုိ႔အတြက္ သက္ဆိုင္ရာ    ေကာ္ပုိေရးရွင္းဖြဲ႔စည္းခြင့္ျပဳသည့္ အဖြဲ႕အစည္းထံမွ ခြင့္ျပဳခ်က္ ယူရပါမယ္။

Common stock ထုတ္ေဝမႈနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး စာရင္းေရးသြင္းခ်က္မလုိပါ။ ဘာလုိ႔လဲ ဆိုေတာ့ ရွယ္ယာထုတ္ခြင့္ျပဳတာ၊ ထုတ္တာေတြ ဟာ ေကာ္ပိုေရးရွင္းရဲ႕ assets (ရပိုင္ခြင့္) နဲ႔ stockholders’ equity (အစုရွယ္ယာပုိင္ရွင္မ်ား၏ ပုိင္ဆုိင္မႈ) အေပၚမွာ အက်ိဳး သက္ေရာက္မႈ မရွိလုိ႔ဘဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းကေတာ့ သူ႔ရဲ႕ လက္က်န္ရွင္းတမ္း (Balance Sheet) ရွိ stockholders’ equity section မွာ authorized shares အေရအတြက္ကို ေဖာ္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

Issuance of Stock

ေကာ္ပုိေရးရွင္းက ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံလုိသူမ်ားသုိ႔ common stock ကို တိုက္ရိုက္ ေရာင္းခ်ႏိုင္တယ္။ သို႔မဟုတ္ Investment banking firm မွတစ္ဆင့္လည္း ေရာင္းခ်ႏိုင္တယ္။ အသစ္ထုတ္တဲ့ stock ေတြကို ျပည္သူမ်ားထံသုိ႔ securities exchange မ်ားမွာ ေရာင္းခ်ၾက ပါတယ္။

 

Par and No-Par Value Stocks

Par value stock ဆိုတာကေတာ့ corporate charter ထဲမွာ ရွယ္ယာတစ္ခုကို တန္ဘုိးဘယ္ေလာက္ဆိုၿပီး သတ္မွတ္ထားတဲ့ stock ဘဲ ျဖစ္တယ္။ ယခင္ကေတာ့ ေကာ္ပိုေရးရွင္းရဲ႕ ၿမီရွင္မ်ားကို ေပးေခ်ႏိုင္ဖုိ႔အတြက္ ဒီ par value ကို legal capital အျဖစ္ သတ္မွတ္ ထားတယ္။ အဲဒီပမာဏကို ရွယ္ယာရွင္မ်ားက ထုတ္ယူခြင့္ မရွိဘူး။ နားလည္ေအာင္ ေျပာရရင္ ကုမႊဏီက ရွယ္ယာတစ္ခုကို par value $1 နဲ႔ ရွယ္ယာ တစ္သိန္း ေရာင္းထားတယ္ ဆိုရင္ ေဒၚလာတစ္သိန္းကို legal capital အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားတယ္။ ဖယ္ထားတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဟိုတုံးကေတာ့ ေကာ္ပိုေရးရွင္းေတြဟာ သူ႔ရဲ႕ ရွယ္ယာမ်ားကို par သုိ႔မဟုတ္ par ရဲ႕ အထက္ တန္ဘိုးနဲ႔ ေရာင္းခ်ၾကတယ္။

သို႔ေသာ္ par value သည္ securities market ထဲမွာ ေရာင္းတဲ့ ကုမၸဏီရဲ႕ stock တန္ဘုိးနဲ႔ ယွဥ္လုိက္ရင္ အရမ္းနည္းလြန္းတဲ့အတြက္ ၿမီရွင္ ေၾကြးရွင္မ်ားရဲ႕ အေၾကြးျပန္ဆပ္ဖုိ႔ဆိုတဲ့ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ အသုံးမဝင္လွေတာ့ပါဘူး။ အားလုံးနားလည္ေအာင္ ေျပာရရင္ par value ဆိုတာ ေကာ္ပုိေရးရွင္းက ထုတ္တဲ့ ေစ်း၊ market ထဲက ေစ်းက ပိုမ်ားတယ္။ အဆေတာ္ေတာ္ပိုမ်ားပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္-

ရွယ္ယာတစ္ခုကို par value က $0.01 ဆိုရင္ market value က ရွယ္ယာတစ္ခုကို $35 နဲ႔ ေရာင္းတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေန႔မွာ ၿမီရွင္ေတြကို အေၾကြးျပန္ဆပ္ႏိုင္ဖုိ႔အတြက္ အျခားေသာနည္းလမ္းမ်ားကိုဘဲ သုံးၾကေတာ့တယ္။

No-par value stock ဆုိတာကေတာ့ ေကာ္ပိုရိတ္ charter ထဲမွာ တန္ဘိုးသတ္မွတ္မထားတဲ့ stock ျဖစ္တယ္။ ဒီေန႔ေခတ္မွာေတာ့ No-par value stock က ေတာ္ေတာ္ႀကီး common ျဖစ္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ no-par value stock ေတြကို Board of Directors ေတြက stated value သတ္မွတ္တယ္။

Common stock အတြက္ စာရင္းသြင္းတာေတြကို ေက်ာ္လုိက္မယ္။ Preferred Stock အေၾကာင္း နည္းနည္းေျပာမယ္။

Preferred Stock

ရင္းႏွီးျမႇဳပ္ႏွံတဲ့သူေတြကို ဆြဲေဆာင္တဲ့အေနနဲ႔ ေနာက္ထပ္ stock အတန္းအစားတစ္မ်ိဳး ထပ္ထုတ္ႏိုင္တယ္။ Preferred stock လုိ႔ေခၚတယ္။ သူက တခ်ိဳ႕ေနရာေတြမွာ common stock ထက္ပုိၿပီး ဦးစားေပး အေျခအေနေတြ ရွိတယ္။ Preferred stock ကို ကိုင္ထားတဲ့သူေတြက (၁) အျမတ္ေဝစုခြဲတဲ့အခါမွာ (၂) ကုမၸဏီဖ်က္သိမ္းလုိ႔ assets ေတြကို ခြဲေဝတဲ့အခါမွာ ဦးစားေပးေနရာမွာ ရွိတယ္။  သုိ႔ေသာ္ သူတို႔မွာ မဲေပးႏိုင္တဲ့ အခြင့္အေရး၊ နဲ႔ အထက္မွာ ေျပာခဲ့တဲ့ preemptive right ကုိေတာ့ မခံစားရပါဘူး။ Preferred stock ကေတာ့ par value က အမ်ားႀကီး ပုိမ်ားပါတယ္။

အျမတ္ေဝစုခြဲၿပီဆုိရင္ common stockholders ေတြကို မေပးခင္မွာ preferred stockholders ေတြကို အရင္ေပးပါတယ္။ အက်န္ကိုမွ common share ပိုင္ရွင္ေတြက ရပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ preferred stock ေပၚမွာ dividend rate က ရွယ္ယာတစ္ခုကို $5 သတ္မွတ္ရင္ preferred shareholder ေတြအတြက္ အျမတ္ကိုတြက္၊ ထုတ္ေပးၿပီးမွ common shareholder ေတြက ရတာပါ။ preferred stock ရဲ႕ par value ရဲ႕ ရာခုိင္ႏႈန္းတစ္ခုအေနနဲ႔လဲ အျမတ္ေဝစုကို သတ္မွတ္ပါတယ္။ ဥပမာ preferred stock ရဲ႕ par value က $100 ျဖစ္မယ္။ dividend က par value ရဲ႕ 7% သတ္မွတ္တယ္။ preferred share အေရအတြက္က 5,000 ရွိရင္ -

$100 x 7% = $7

$7 x 5,000 shares = $35,000 for preferred dividend

BOD က ဒီႏွစ္အတြက္ အျမတ္ေဝစု စုစုေပါင္း $50,000 ကုိ ခြဲေဝေပးမယ္လုိ႔ ေၾကညာထားရင္ preferred stockholder ေတြအတြက္ $35,000 ကိုအရင္ ေပးၿပီးမွ အက်န္ $15,000 ကို common stockholder ေတြကို ေပးပါတယ္။

Liquidation လုပ္ၿပီဆုိရင္လဲ preferred stock ကုိင္ထားသူမ်ားက ကုမၸဏီရဲ႕ assets ေတြကို common stock ပိုင္ရွင္ေတြကို မခြဲေပး ေသးခင္ အရင္ရပါတယ္။

သုိ႔ေသာ္ ေကာ္ပိုေရးရွင္းတစ္ခုရဲ႕ ပိုင္ရွင္မ်ားကေတာ့ common shareholder မ်ားကသာ ပဓာနအဓိက ျဖစ္ပါတယ္။ Preferred stock က ပမာဏ နည္းနည္းေလးသာ ရွိပါတယ္။

Kimmel, Weygandt, ႏွင့္ Kieso တုိ႔ ေရးသားေသာ Accounting, Tools for Business Decision Making မွ ဘာသာျပန္ ဆိုပါသည္။

ျဖဴ ျဖဴ